Batılı ülkeler Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle 2022’de Rusya’ya yönelik çağdaş tarihin en kapsamlı yaptırımlarını uygulamaya devam ediyor.
Rusya ve Avrupa Birliği’ndeki çeşitli kurumlar, Milletlerarası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası’ndan derlediği bilgilere nazaran, 24 Şubat 2022’de Ukrayna’da başlayan savaşın akabinde, Batılı ülkeler başta siyaset ve iktisat alanlarında olmak üzere şirket ve şahıslara yönelik 10 binden fazla Rusya tersi yaptırım hususunu yürürlüğe koydu.
IMF varsayımlarına nazaran Rus iktisadının bu yıl en az yüzde 3,4 küçülmesi beklenirken, Rusya Ekonomik Kalkınma Bakanlığı’na nazaran iktisadın yüzde 2,9, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e göre ise yüzde 2,5 küçüleceği öngörülüyor.
Rus yetkililer, yaptırımların devreye alındığı bahar periyodunda Batılı analistlerin iktisattaki küçülmenin yüzde 15 civarında olacağı varsayımlarına işaret ederek, yüzde 2,5 ila 3 ortasında bir küçülmenin mevcut kurallarda “çok kötü” olmadığını belirtiyor. Fakat finans, lojistik ve ulaştırma alanındaki yaptırımlar nedeniyle Rusya, iktisatta beklenenden daha uygun bir performans göstermesine karşın, gelecek yıllardaki potansiyel kalkınmasından kıymetli oranda yoksun kalacak.
Rusya’nın rezervlerinin yarısı donduruldu
Rus finans ve bankacılık bölümü, Batılı ülkelerin yaptırımlarla amaç aldığı kilit alanlardan birisi olarak ön plana çıktı.
Rusya Merkez Bankası, 24 Şubat prestijiyle 640 milyar dolar seviyesindeki rezervlerinin kıymetli bir kısmını Batılı ülkelerde bulunduruyordu ve yaptırımlar nedeniyle bankanın bu rezervlerin yaklaşık yarısına erişimi donduruldu. Putin’in “hırsızlık ve soygun” olarak tanımladığı bu adımın akabinde Rus rublesi de dolar karşısında süratle paha kaybetti.
Rusya Merkez Bankası, dolar karşısında 70 düzeyinden 130’a kadar çıkan Rus rublesini dizginleme çabasına girerken döviz krizi nedeniyle sert sermaye denetimleri uygulamaya başladı. Akabinde, ruble, dolar karşısındaki kayıplarını telafi ederek 60 düzeyinin altına geriledi ve 27 Aralık prestijiyle 67 düzeyinden süreç görüyor.
Ülkede dolar ve avroya erişim sonlu imkanlarla sürerken, vatandaşların bankalardan bu para ünitelerine erişmesi neredeyse imkansız hale getirildi.
Rusya SWIFT’ten çıkarıldı
Batı’nın uyguladığı en güçlü yaptırımlardan kimileri Rus finans bölümünü derinden etkiliyor.
Sberbank ve VTB üzere ülkenin en kritik banklarının memleketler arası para transferi sistemi SWIFT’ten çıkarılması nedeniyle şirket ve şahıslar milletlerarası para transferlerini gerçekleştirmekte zorluk yaşıyor.
Dünyanın en büyük ödeme sistemleri Visa ve MasterCard’ın da Rusya’dan çekilmesiyle denizaşırı ödemeler artık gerçekleştirilemiyor.
SWIFT sisteminden çıkarılma riski nedeniyle Rusya, 2014’te SPFS’yi (Mali İletileşme Sistemi) geliştirmeye başlamış, Aralık 2017’de kullanıma açmıştı. Sistem, Rusya içerisinde meselesiz bir biçimde çalışırken, milletlerarası ödemeler için şimdi SWIFT’e bir alternatif yaratılabilmiş değil.
Rus bankaları, Visa ve Mastercard’ın faaliyetlerini durdurmasının akabinde Mir sistemiyle çalışan kartlara yönelik talebin arttığını duyurmuşlardı.
Rusya Merkez Bankası tarafından Mayıs 2017’de kurulan Mir ödeme sistemi, bankaya ilişkin Ulusal Kartlı Ödeme Sistemi isimli sistem üzerinden elektronik para transferleri için kullanılıyor. Fakat ikincil yaptırım riskleri nedeniyle çok sayıda ülke ve yabancı banka Mir kartlarının kullanımına müsaade vermiyor.
Rusya’da milletlerarası ödeme sistemlerinde yaşanan problemler nedeniyle vatandaşlar, tasarruflarını koruyabilmek, yurt dışına para transfer edebilmek için kripto paralara ağır ilgi gösteriyor.
Rusya Merkez Bankası ve Rusya Maliye Bakanlığı özellikle uluslararası ödemelerde kullanılması için kripto parayı yaygınlaştırmaya yönelik adımlar atmaya hazırlanırken, “dijital ruble”yle ilgili test sürecinin de 2023’te başlaması bekleniyor.
Ekonomiyi “dolarsızlaştırma” süreci sürat kazandı
Dolar ve avro, yaptırımlar nedeniyle Rusya’da yetkililer tarafından artık “zehirli” para üniteleri biçiminde tanımlanıyor.
Rus hükümeti bu nedenle rezervlerinde ve dış ticarette bilhassa doların kullanımını azaltarak, iktisadında “dost ülke” olarak gördüğü ülkelerin ulusal para ünitelerinin hissesini artıyor.
Rusya Merkez Bankası tarafından hazırlanan “Mali istikrar görünümü” isimli raporda, ülkede dış ödemelerin neredeyse yüzde 50’sinin dolar ve avro dışındaki alternatif para üniteleriyle yapıldığına, bu oranın 2022 başında yüzde 21 seviyesinde olduğuna işaret edildi.
Moskova Borsası’nda TL’ye talep 17 kat arttı
Dolar ve avroya alternatif olarak ruble ve yuan ile ödemelerin ön plana çıktığı bilgisine yer verilen raporda, Rusya’nın ihracatında doların hissesinin yılın birinci 9 ayında yüzde 52’den yüzde 34’e düştüğü belirtildi. Rublenin hissesinin ise kelam konusu periyotta yüzde 12,3’ten yüzde 32,4’e çıktığının kaydedildiği raporda, yuanın hissesinin yüzde 0,4’ten 14’e yükseldiği, avronun hissesinin ise yüzde 35’ten 19’a düştüğü bilgisi paylaşıldı.
Moskova Borsası’nda 2022’de yuana talep 41 kat, Türk lirasına yönelik talep de geçen yıla kıyasla 17 kat arttı. Rus Merkez Bankası da rezervlerinde kıymetlendirmek için Türk lirası, yuan ve rupi satın alınmasına yönelik çalışmalar yapıldığını bildirmişti.
Yüksek teknoloji eserlere erişimde meseleler yaşanıyor
Resmi ticaret istatistiklerinin yayınlanmasının durdurulduğu Rusya’da ithalat ve ihracat istikrarının yaptırımlardan değerli oranda etkilendiği kestirim ediliyor.
İthalatı yerli üretimle ikame etmeye çalışmasına karşın Rusya, 24 Şubat’tan evvel yüksek teknolojili mallara ve ithalata büyük ölçüde bağımlıydı. Rusya’nın üretim yapısı, madencilik ve düşük teknolojilerin kullanıldığı sanayilerin hakimiyetinde kalmaya devam ediyor.
Yaptırımlar nedeniyle teknoloji ve finansmana erişimi kısıtlanan Rusya, başta Çin olmak üzere yüksek teknoloji eserlere erişmekte mevcut kurallarda erişmekte zorlanmayı sürdürecek.
Ekonomistler, şirketlerin ithal girdi stoklarını tüketmesinin ve ithal makinelerin bakım muhtaçlığının artmasıyla yaptırımların tesirini artıracağına, ülke iktisadının gelecek yıllara ait potansiyel kalkınmasına sekte vuracağına işaret ediyor.
Rusya bu nedenle 30 Mart’ta paralel ithalatı hür bırakarak ithal eser muhtaçlığına yönelik talebi bu sistemle hafifletmeyi amaçlıyor. Rusya Federal Gümrük Servisi (FTS) Başkanı Vladimir Bulavin, paralel ithalat yoluyla bu yılın mayıs-ekim devrinde 17 milyar dolar bedelinde eser ithal edildiğini açıkladı.
Batılı yüzlerce şirket Rusya’dan çıktı
Başta McDonald’s, IKEA, Adidas ve Puma olmak üzere yüzlerce Batılı şirket, yaptırım baskısı nedeniyle Rusya’dan çekilme kararı aldı. McDonald’s ve Starbucks üzere şirketler, Rusya’daki varlıklarını lokal ortaklarına devrederken, IKEA da misal bir süreç için teşebbüslerini sürdürüyor.
Prada, Zara, H&M üzere şirketler ise Rusya’dan çekilirken, kelam konusu markaların eserleri paralel ithalat sayesinde eskisine kıyasla çok daha kısıtlı bir yelpazede mağazalarda bulunabiliyor. Global araba şirketlerinin Rusya’daki üretimlerini durdurmaları ve bu ülkeye sevkiyatlarını sonlandırması da ekonomiyi derinden etkileyen bir gelişme olarak ön plana çıktı.
Renault, Nissan ve Mercedes üzere Batılı araba şirketleri Rusya’dan çekilme kararı alırken, bu şirketler Rusya’daki tüm varlıklarının Rus devletine devretti.
Rusya’da araba satışları, ekimde geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 62,8 azalarak 45 bine geriledi.
Enflasyon 20 yılın doruğuna çıktı
Yaptırımların Rus iktisadında etkilediği bir öbür alan da enflasyon oldu. 2021’i yüzde 6,7 yıllık enflasyonla kapatan Rusya’da yaptırımların akabinde yıllık enflasyon Nisan 2022’de yüzde 20,3’le son 20 yılın en yüksek düzeyine çıktı.
Rusya Merkez Bankası’nın siyaset faizini yüzde 20’ye çıkarmasıyla gerileme gösteren enflasyon kasım prestijiyle 12 düzeyine indi. Lakin yaptırımlar nedeniyle sevkiyatı yasaklanan eserlerin paralel ithalatla Rus pazarına getirilen eserlerin fiyatları enflasyon oranından bağımsız formda belirleniyor.
Batılı hava yolu şirketlerinin Rus pazarından çekilmesi ve Avrupa’nın hava alanını Rus hava yolu şirketlerine kapatması nedeniyle bilhassa uçak bileti fiyatları tekrar enflasyon oranının üzerinde pahalılaşıyor.
Rusya rotasını “dost ülkelere” çevirdi
Rusya’nın güç dalı de yaptırımların amacı haline gelirken, ülkenin Avrupa’ya doğal gaz sevkiyatı yaklaşık yüzde 50 azaldı.
Kuzey Akım, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa üzere boru sınırları atıl duruma düşerken, Avrupa Rusya’dan sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) almayı sürdürüyor.
Avrupa, deniz yoluyla Rus petrolü alımını durdurma kararı alırken, Rus petrolüne varil başına 60 dolar tavan fiyat uygulanmasına karar verdi. Rusya ise tavan fiyat uygulamasına katılan ülkelere petrol sevkiyatı gerçekleştirmeyeceğini duyururken, ihracını artık başta Çin ve Hindistan olmak üzere Asya pazarlarına yönlendireceğini ilan etti.
Rusya’nın doğal gaz üretiminin yıl sonu prestijiyle gaz üretimi geçen yıla kıyasla yüzde 12, ihracatının ise yüzde 25 düşmesi beklenirken, petrol üretiminin gelecek yılın birinci çeyreğinde yüzde 5 civarında düşeceği iddia ediliyor.
(AA)