20 Kasım; her çocuğun, yaşama, eğitim, sıhhat, barınma üzere hakları olduğuna vurgu yapmak için 1989’da “Dünya Çocuk Hakları Günü” olarak ilan edildi. Bugün dünyanın dört bir yanında çocukların içinde bulunduğu durum hem Dünya Çocuk Hakları Günü’nün değerini hem de yetişkinler yüzünden çocukların yaşadıklarını bir defa daha tüm dünyaya hatırlatıyor…
Savaşlarda hayatını kaybeden, güç koşullarda çalıştırılan, eğitimden koparılan, şiddetle karşı karşıya kalan, öldürülen ve suça sürüklenen çocuklar… Her gün çocuklarla ilgili birçok üzücü habere şahit oluyoruz: 12 Ekim’de Gaziantep’te Ahmet Demir, eşi Emine Demir ile çocukları Medine (11), Eda Parıltı (9), Azra (5) ve Yusuf Demir’i (4) tabancayla öldürdükten sonra intihar etti. Batman’da 29 Ekim’de Nesim Adım, oğlu Ali Ensar ve eşi Tuba Adım’ı tabancayla ateş ederek öldürüp sonra ömrüne son verdi. İstanbul’da Dilek Ç., iki yaşındaki bebeğine biberona tiner koyup içirdi. Bebek iki ay sonra hayatını yitirdi. İzmir’in Selçuk ilçesinde 11 Kasım’da konutta çıkan yangında en küçüğü bir, en büyüğü ise beş yaşında olan beş kardeş hayatını kaybetti. Son olarak da İstanbul Küçükçekmece’de 14 yaşında bir çocuk, 500 liralık alacak-verecek tartışmasında öldürüldü.
Borç kavgası
Küçükçekmece’de evvelki akşam, Ali isimli kişi alacağını tahsil etmek için borçlularının yanına giderken Suriye asıllı Selim Attal (14), ağabeyi Ahmet Attal ve Samet isimli arkadaşlarını yanına çağırdı. 500 liralık borcu tahsil etmek isteyen dört kişi ile karşı taraflar ortasında sokakta çıkan tartışma bıçaklı arbedeye dönüştü. Borçlu olan kişi, aracında sakladığı silahı çıkartarak ateş etmeye başladı. Kurşunların isabet ettiği Selim Attal ağır yaralanırken kuşkulu, kaçmaya çalışan Samet isimli kişiyi de ayağından vurdu. Selim Attal hastanede hayatını kaybetti. Olayla ilgili 11 kişi gözaltına alınırken, adliyeye sevk edilen G.Y. ve Ö.A. (16) tutuklandı.
Oğlunun naaşını alan Ala Attal, “Oğlum 9’uncu sınıfa gidiyordu. Kendi halinde, okuldan meskene gidip gelirdi. Ben hak istiyorum, adalet istiyorum. 14 yaşındaki çocuk bu türlü nasıl öldü, bilmiyorum. Bu hayatta daha bir şey görmedi, çocuktu” diye konuştu.
Çocukların dörtte biri kriz bölgelerinde yaşıyor
Çocuklar, hayat başta olmak üzere, eğitim, sıhhat, barınma üzere en temel haklarından bile yoksun kaldıkları bir ortamda büyüyor.
■ 8 milyarı aşan dünya nüfusunun 2.2 milyarı çocuklardan oluşuyor. UNICEF’in 2022 iddialarına nazaran, çatışma, şiddet ve öteki krizler nedeniyle dünya çapında yaklaşık 37 milyon çocuk yerinden edildi. Yaklaşık 535 milyon çocuk çatışma yahut felaketlerden etkilenen ülkelerde yaşıyor.
■ UNICEF bilgilerine nazaran, dünyada her dört dakikada bir çocuk şiddet aksiyonları sonucunda hayatını kaybediyor.
■ BM’nin raporlarına nazaran, temel sıhhat hizmetlerine erişemediği için her altı saniyede bir çocuk hayatını kaybediyor. Kaynakların temel sıhhat hizmetlerine ve çocuk sıhhatine gereğince aktarılmaması, yeni ve uzun süren çatışmalar, iklim değişikliğinin ağırlaşan tesiriyle 2030’a kadar yaklaşık 35 milyon çocuğun beş yaşını göremeden hayatını kaybedeceği kestirim ediliyor.
Okula gidemiyorlar
??UNESCO datalarına nazaran, dünyada okula gitmeyen 6-18 yaş ortası 244 milyon çocuğun 98 milyonu Sahra Altı Afrika’da yaşıyor. Eğitimden yoksun kalan çocukların 7,2’si mülteci çocuklardan oluşuyor.
Açlık ve obezite
■ BM’nin Dünyada Besin Güvenliği ve Beslenme Durumu Raporu’na nazaran beş yaşından küçük milyonlarca çocuk istikrarsız beslenmeye devam ederken, 2022’de beş yaş altındaki 148 milyon çocuğun bodur olduğu tespit edilmişti. Öte tandan dünyada bir milyardan fazla kişi obezken ve bu şahısların 159 milyonunu çocuklar oluşturuyor. Türkiye’de ise çocukların yüzde 10’u yani yaklaşık 2,5 milyonu obezken, 0-4 yaş aralığında 350 bin çocuğun bodur, 90 bin civarında çocuğun ise önemli bodurluk sorunu yaşadığı belirtiliyor. ● MELTEM GÜNEŞ Ankara
160 milyon çocuk emekçiden tüketiciler de sorumlu
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) Lideri Prof. Dr. Muharrem Kılıç, Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO) ile ortaklaşa yayımladıkları rapora nazaran çocuk emekçilerin sayısının bilhassa 2020-2024 baz alındığında 8.4 milyon artarak dünya çapında 160 milyonun üzerine çıktığını söyledi. Kılıç “Çocuk personel olarak çalışan 5-11 yaş ortası çocukların yaklaşık yüzde 28’i, 12-14 yaş ortasındaki çocukların yüzde 35’i ne yazık ki okula gidememektedir” dedi.
Çocuk işçiliğinin sırf bu çocukları çalıştıran ülkelere mal edilemeyeceğini lisana getiren Kılıç, tüketim çılgınlığı içinde, bu eserlerin nerede üretildiğini bilip sessiz kalan tüketicilerin de çocuk işçiliğinde hissesi olduğunu vurguladı. Büyük şirketlerin üretim maliyetlerini düşürmek için çocuk işçiliğine göz yumduklarına dikkati çeken Kılıç, çocuk işçiliğinin Asya ve Afrika’da başka kıtalara nazaran daha önemli bir sorun olduğunu vurgulayarak, üretim çılgınlığının çocukların onurunu müdafaa gayretlerine yönelik tehdit ve riskleri daha da artırdığını söyledi.
Kılıç, “Neoliberal siyasetler çerçevesinde oluşturulan hür üretim bölgeleri de bu sorunu körüklüyor. Çin, Hindistan ve ABD başta olmak üzere dünya genelinde 150’den fazla ülkede 5 bin 400’ün üzerinde özel ekonomik bölge bulunuyor ve bu bölgelerin büyük bir kısmı, çocuk işçiliğinin ağır olduğu alanlar ortasında yer alıyor” dedi. ● AA
Üzücü tablo
■ Türkiye İstatistik Kurumuna (TÜİK) nazaran, 2023 yılında kolluk kuvvetlerine giden yahut götürülen ‘mağdur’ 242 bin 875 çocuğun yüzde 12’ye yakını cinsel istismar nedeniyle şikayette bulundu. Bu yaklaşık 29 bin çocuğa denk geliyor.
■ Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı tarafından yapılan araştırmada, 0-17 yaş kümesi ortasındaki 7 milyon çocuğun yoksulluk içinde yaşadığı kaydedildi. Araştırmada, bunların 2 milyonunun ise derin yoksulluk içine olduğu vurgulandı.
■ Fikir ve Sanat Atölyesi Derneği Çocuk Hakları Merkezi’nin bilgilerine nazaran; 2024’ün birinci sekiz ayında 11’i kişisel silahlanma, 34’ü çeşitli şiddet olaylarında olmak üzere 55 çocuk vefat etti. ● EREN KOCA Haber Merkezi
Savunmaya eğitimden daha fazla para ayrılıyor
Pek çok ülkenin eğitim ve savunmaya ayırdıkları bütçeler de çocuklar açısından çarpık tabloyu gözler önüne seriyor. 2024 yılında ABD, savunma bütçesine 830 milyar dolar, eğitime 88 milyar dolar; Çin savunmasına 700 milyar dolar, eğitime ise 600 milyar dolar ayırmıştı. Rusya savunma bütçesi 109 milyar dolarken, eğitim bütçesi 15 milyar dolardı.
Türkiye güzel örneklerden
Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu, aykırısı örnekler sonlu da olsa var. 2024’te Almanya savunmaya 95 milyar dolar, eğitime 180 milyar dolar; Fransa savunmaya 50 milyar dolar, eğitime 75 milyar dolar ayırdı. Türkiye’nin 2025 bütçesinde savunmaya ayırdığı fiyat 1 trilyon 608 milyar lira (46,5 milyar dolar), eğitim bütçesi ise 2 trilyon 186 milyar lira (63,3 milyar dolar) düzeyinde.
Türkiye’de 822 bin 174 çocuk eğitim dışında
Eğitim Islahatı Girişimi’nin (ERG), Eğitim İzleme Raporu 2024’te 2023-2024 eğitim-öğretim yılına ait tespitler şöyle:
■ Mecburî eğitim çağında olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı çocukların yüzde 3.9’u yani yaklaşık 612 bin 814’ü eğitim dışında. Bu sayı bir evvelki eğitim öğretim yılına nazaran yüzde 38.4 oranında arttı. Bu çocuklara, süreksiz müdafaa altındaki Suriyeli ve yabancı çocuklar da eklendiğinde sayı 822 bin 174’e ulaşıyor.
■ Eğitim dışındaki çocukların sayısına yaş kümelerine nazaran bakıldığında, en büyük kümenin yüzde 73,9’la 14-17 yaş aralığı olduğu görülüyor. Yaşa nazaran eğitim dışındaki çocuk oranları da sorunun bilhassa 15 yaştan sonra arttığını, bu yaştan itibaren en az her 20 çocuktan birinin eğitim dışında olduğunu gösteriyor.
■ Okulda olmayan kız çocuklar, çocuk yaşta ve zorla evlilik riski altında. Muş’ta 17 ve 16 yaşındaki her üç kız çocuktan biri; Siirt, Bitlis ve Ağrı’da da 17 yaşındaki her üç kız çocuktan biri eğitim dışında.
■ Türkiye’de 6-17 yaş kümesinde 1 milyon 181 bin 111 “yabancı” çocuk var. Bu çocukların yüzde 80,8’i süreksiz müdafaa altındaki Suriyeli çocuklar. “Yabancı” çocukların net okullulaşma oranları ilkokul çağında (6-9 yaş) yüzde 90,4; ortaokul çağında (10-13 yaş) yüzde 92,5 ve ortaöğretim çağında (14-17 yaş) yüzde 48.6. ● EĞİTİM SERVİSİ