2024 yılına İsrail’in Gazze’ye yönelik savaşıyla giren Arap dünyası, yıl boyunca bu savaşın ve Lübnan Hizbullah örgütünün Gazze’ye takviye için açtığı “destek cephesindeki” çatışmaların tesiriyle sarsıldı. İsrail Gazze’ye yönelik yıkıcı savaşını devam ettirirken Lübnan cephesinde değerli kazanımlar elde etti. İran’ın başını çektiği ve Direniş Ekseni olarak bilinen koalisyonun simge ismi Hasan Nasrallah İsrail’in bombardımanıyla öldürüldü. 2024 yılı Mayıs ayında bir helikopter kazasında cumhurbaşkanının hayatını kaybettiği ve yapılan seçimlerde ölçülü aday Mesud Pazeşkiyan’ın misyona geldiği İran, Temmuz ayında Hamas siyasi lideri İsmail Haniye suikastiyle sarsıldı. Aralık ayında ise İran Ortadoğu’daki en büyük müttefiki Suriye’yi kaybetti. 8 Aralık’ta Baas Partisi rejiminin devrilmesiyle bir arada birçok Arap gazetesine nazaran, İran bütün Ortadoğu’yu kaybetmiş oldu.
Karikatür: Yaser Ahmed / Kaynak: Londra Merkezli El Arab Gazetesi 2024 yılında Ortadoğu ve Arap Coğrafyasını sarsan en değerli gelişmeler şu formda:
İsrail’in suikastler silsilesi
2024 yılına İsrail’in Gazze’ye yönelik savaşının gölgesinde girilirken İsrail’in Hamas ve başka direniş kümelerinin takımlarına yönelik suikastlerinin en değerlilerinden biri 2 Ocak’ta yaşandı. İsrail’in Hizbullah’ın kalesi olarak bilinen Beyrut’un Dahiye Maşrafiye bölgesindeki Hamas ofisine düzenlediği akında Hamas’ın değerli takımlarından Salih El Aruri hayatını kaybetti.
İran Cumhurbaşkanı’nın helikopteri düştü
2024 yılında İran’ı önemli biçimde sarsan gelişmelerin birincisi 19 Mayıs’ta yaşandı. Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’yi taşıyan helikopter, Azerbaycan sonundaki bir kasabada düştü. Uçağın enkazına bir gün sonra ulaşıldı. Kazada Reisi’nin yanısıra Dışişleri Bakanı Hüseyin Emirabdullahiyan, Tebriz Valisi Malik Rahmeti ve İran lideri Ali Hameney’in Tebriz Temsilcisi Muhammed Ali Al-i Haşim de hayatını kaybeden isimler oldu. İbrahim Reisi’nin uçağının düşmesinin bir hücum olduğuna dair komplo teorisi de ortaya atıldı. Reisi’nin vefatının rejimin kendi içindeki bir hesaplaşmadan kaynaklandığına dair diğer komplo teorileri Arap medyasında da çokça yer aldı.
İran’da reformist lider
İbrahim Reisi’nin vefatıyla boşalan cumhurbaşkanlığı makamı için 28 Haziran ve 5 Temmuz’da yapılan iki turlu seçimlerde reformist aday Mesud Pazeşkiyan İran’ın 9. Cumhurbaşkanı seçildi. Pazeşkiyan’ın seçilmesi İran’da sistemin meşruiyetini bir sefer daha tartışmaya açtı. Dini başkan Hamaney’in desteklediği muhafazakar aday Said Celili’nin seçimleri reformist aday karşısında kaybetmesi dikkat çekerken seçimlere iştirak oranının düşük olması, İran’da halkın rejime onay vermediği ve reaksiyonunu sandıklara gitmeyerek gösterdiği formunda yorumlandı.
İsmail Haniye Tahran’da öldürüldü
İslami Direniş Hareketi siyasi büro başkanı İsmail Haniye, İran’ın yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pazeşkiyan’ın yemin merasimi için gittiği Tahran’da 31 Temmuz’da suikate kurban gitti. Haniye’nin, Tahran’da konuk edildiği konukevinde güdümlü füzeyle öldürüldüğü açıklandı. Bu suikast 7 Ekim 2023’teki Aksa Tufanı Operasyonu’na karşı İsrail’in o vakte kadar verdiği en önemli karşılık olarak yorumlandı. Bu suikastle birlikte önemli prestij kaybı yaşayan İran ise intikam kelamı verdi.
İmad Muğniye’den sonra en ağır suikast
Temmuz ayının sonlarında Lübnanlı Hizbullah örgütü, Seyyid Muhsn kod isimli Fuad Şükür’ün İsrial taarruzunda öldüğünü doğruladı. Nasrall’ahın sağ kolu olarak bilinen Fuad Şükür suikasti, Hizbullah’ın İmad Muğniye suikastından sonra o vakte kadar aldığı en büyük darbelerden biri olarak yorumlandı. Fuad Şükür, 1983’te Beyrut’taki ABD Deniz Piyadeleri kışlasının bombalanmasında rolü olduğu argümanıyla başına ödül konulan isimlerden biriydi.
Hizbullah-İsrail savaşında siber taarruz dönemi
Gazze’ye dayanak olmak için açtığı cephenin bedelini ağır bir halde ödeyen Hizbullah en büyük darbelerden birini ise Eylül ayında aldı. 17 ve 18 Eylül’de, Hizbullah’a ilişkin binlerce davet aygıtı ve yüzlerce telsiz eş vakitli olarak patlatıldı. 40‘tan fazla kişi hayatını kaybetti 3500’den fazla kişi de yaralandı. Örgüt açısından hayati bir güvenlik ihlali olarak tarihe geçen bu hücumun ne kadar ağır bir darbe olduğunu devrin Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah da kabul etti.
Direniş Ekseni’ne en büyük darbe
Hizbullah’ın 27 Eylül’deki İsrail taarruzuyla aldığı darbe o güne kadar “ağır” olarak nitelendirilen hücumların yanında örgüt için bir sarsıntı niteliğindeydi. İran’ın başını çektiği Direniş Ekseni’nin simge ismi Hasan Nasrallah, İsrail’in Hizbullah’ın Beyrut’taki karargahına düzenlediği bombalı taarruzlarla hayatını kaybetti. Nasrallah’ın vefatıyla İran’ın çizgisindeki Direniş Ekseni büyük bir moral kaybı yaşarken, Nasrallah’ın yokluğuyla bir arada Hizbullah yavaş yavaş İsrial karşısında geri çekilmeye başlayacaktı.
Vuruşarak ölen önder: Yahya Sinvar
İsmail Haniye ve Hasan Nasrallah suikastlarinden sonra İsrail direniş takımlarına yönelik akınlarını devam ettirdi. Sıradaki isim ise Hamas’ın lideri Yahya Sinvar’dı. İsrail ile girdiği çatışmada yaralanan Sinvar’ın o halde bile bir İsrail drone’unu düşürmek için çabalamasına dair imgeler büyük yankı uyandırdı. İsrail 17 Ekim’de Yahya Sinvar’ın öldüğünü açıkladığında, Sinvar’ın vefatının bu kadar simgeleşeceğini hesaba katmamıştı.
Donald Trump’ın dönüşü
ABD’de 5 Kasım’da yapılan başkanlık seçimlerini Donald Trump’ın kazanması Arap dünyasında taşların yerinden oynayacağının işaretiydi. Birçok müellif ve yorumcu Trump’ın Filistin davasını tarihe gömeceği yorumunu yaparken seçimleri asıl kazananın İsrail Başbakanı Bünyamin Netanyahu olduğu yorumları yapıldı.
Karikatür: Amcad Resmi / Kaynak: Suudi Şark’ul Evsat Gazetesi. (Karikatürde ortadaki kişi suriye’yi temsil ediyor) Son halka: Baas’ın sonu
Suriye’de yaklaşık 14 yıl süren iç savaş 8 Aralık’ta büyük bir dönüm noktasına girdi. 61 yıllık Baas Partisi idaresi, Cumhurbaşkanı Beşar Esad’ın Moskova’ya sığınmasıyla çöktü. Başşehir Şam’a giren silahlı muhalif kümelerin öncüsü olan cihatçı Heyet Tahrir Şam ülkede idaresi devraldı. Şam’da rejimin çökmesiyle bir arada İsrail, Suriye’ye yüzlerce hücum gerçekleştirdi ve bütün askeri alt yapısını yok etti. Suriye’de rejimin çökmesi, sene başından beri ağır darbeler alan ve İran’ın başını çektiği Direniş Ekseni’nin de çöküşü oldu. İran’ın bu kaybı karşısında Suriye’de en çok kazanan taraf ise Arap medyasına nazaran Türkiye oldu. Lakin Suriye’deki Esad idaresinin çökmesiyle bölge tekrar bir şekillenme sürecine girerken, kimi Arap yorumcuların dediği üzere bir değil iki büyük gelişme yaşandı. Bu analistlere nazaran, öbür büyük gelişme ise daha evvel El Esas ve IŞİD teması olan HTŞ’nin Suriye üzere bir ülkenin idaresini devralması oldu.
(DIŞ HABERLER SERVİSİ)